Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα στις ιστοριοδιφικές περιηγήσεις μας αποτελούν και τα τοπωνύμια και αγρωνύμια του τόπου μας. Η προέλευση πολλών από αυτά είναι άγνωστη σε εμάς. Τα περισσότερα από αυτά έχουν ιστορία αιώνων ενώ η αρχή για κάποια χάνεται στον χρόνο. Η κάθε ονομασία που έχει δοθεί σε κάθε τόπο έχει πάντοτε μια αιτιολόγηση, και δεν είναι κάτι το αυθαίρετο. Το ίδιο συμβαίνει και με τα τοπωνύμια και αγρωνύμια της ευρύτερης περιοχής του Αη Μαθιά.
Έτσι η ονοματοδοσία πολλές φορές από μόνη της είναι σε θέση να μας αφηγηθεί την ιστορία κάθε τόπου ( Οφανός – Βίγγλα – Παραμόνας- Στρατιώτικα – Γαρδίκι – κ.α ) Επίσης να μας δείξει την εγκατάσταση κάποιων γενεών σε έναν τόπο, σε ένα χωριό η σε μια γειτονιά. ( Φλώρου – Αντριωτάτικα – Καλούργενα - Βάγιες κ.α ) και ακόμη να μας δείξουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εδάφους ( Κόντρακας – Αμούσες – Αγριομερτή- Γράβα – Λιβάδι – Βαρκά κ.α. ). Επίσης να δοθούν ονόματα από το πλήθος των φυτών που υπάρχουν ( Κουραμίλας – Μυρτιά – Σκινίλας κ.α. ) όπως επίσης από χρήσεις, παραδόσεις και ασχολίες των κατοίκων σε έναν συγκεκριμένο τόπο ( Λουτρουβιά – Μύλος – Βουτουμίλας – Κάμπους – Λουρί κ.α. ) Επίσης πολλά τοπωνύμια δόθηκαν από την ύπαρξη θρησκευτικών κτισμάτων και ναών ( στον Αγιο Στέφανο – στην Παναγία την Καλούργενα – στον Αη Βασίλη- στον Αη Λιά , στο κόνισμα κ.α ).
Όμως η δημιουργία και ανάλυση των τοπωνυμίων είναι ένα αρκετά πλατύ θέμα που δεν μπορεί να αναλυθεί στις λίγες γραμμές αυτού του άρθρου. Ιδιαίτερα στα Αγιομαθίτικα τοπωνύμια που η πλειοψηφία τους αποδεδειγμένα κουβαλάν Ιστορικά φορτία και αναφορές τουλάχιστον μιας χιλιετίας. Που υπάρχουν όμως και παλιότερα που με σιγουριά κάποια από αυτά μας παραπέμπουν στην αρχαιοελληνική εποχή. Όπως το τοπωνύμιο ΟΦΑΝΟΣ.
ΟΦΑΝΟΣ
Είναι ο τόπος που βρίσκεται στην κορφή του Γαμήλιου όρους, η βουνού του Παντοκρατόρου και που αποτελούσε από τα αρχαιοελληνικά χρόνια τόπο επιτήρησης, σκοπιάς και ελέγχου των θαλάσσιων Νότιοδυτικών, Δυτικών και Βορειοδυτικών περασμάτων και ακτών της Κέρκυρας. Η Γεωγραφική του θέση του έδωσε αυτήν την μεγάλη σημασία και αξία για την άμυνα του νησιού από τα αρχαία χρόνια. Ετσι στην κορφή του ορεινού αυτού όγκου δημιουργήθηκαν οι λεγόμενες Φρυκτωρίες. Δηλαδή η έγκαιρη ειδοποίηση μέσω ανάματος φωτιών από τους σκοπούς που υπήρχαν στο μέρος αυτό, των στρατιωτικών και διοικητικών αρχών της περιοχής και του νησιού. Κατόπιν οι καμπάνες των εκκλησιών ειδοποιούσαν τους κατοίκους του νησιού για τον επερχόμενο κίνδυνο ώστε οι κάτοικοι να κρυφτούν, η να οργανώσουν την άμυνά τους. Το σημείο που άναβαν τις φωτιές αυτές ονόμαζαν οφανός. Ανάλογο τοπωνύμιο υπάρχει και στην περιοχή της Λευκίμμης. Επίσης στα πλαίσια της στρατιωτικής χρήσης των καίριων για την άμυνα του νησιού αυτών σημείων υπάρχουν σε εγγύτητα και τα τοπωνύμια Βίγγλα – Παλιόβιγγλα και Βάρδια.
ΧΑΛΚΟΥΝΑΣ - ΣΤΑΛΑΚΤΟ
Ιδιαίτερο επίσης ιστορικό βάρος κουβαλάει και το τοπωνύμιο ΧΑΛΙΚΟΥΝΑΣ. Ένα παγκόσμιο γνωστό λόγω των μεγάλων και όμορφων παραλιών του σήμερα Τουριστικό τοπωνύμιο, που όμως είναι από τα αρχαιότερα της Νότιας Κερκυραϊκής υπαίθρου. Ήταν και είναι το μοναδικό που περιλαμβάνει μια μεγάλη περιοχή που εκτείνεται από την σημερινή τοποθεσία Αγρός – Σκάλα μέχρι και την Λίμνη των Κορισσίων. Η ονοματοδοσία του προέρχεται από το ορυκτό Χαλκός. Πιο συγκεκριμένα από τον κόκκινο χαλκό. Έτσι το Χαλικούνας είναι το μέρος που υπήρχαν μεγάλες ποσότητες χαλκού και λόγω του αμμώδους εδάφους ήταν εύκολη η εξόρυξή του. Ακόμη ιδιαίτερο σημαντικό για την περιοχή ήταν και το υγρό που οι ντόπιοι μάζευαν όταν αυτό έσταζε η ανάβλυζε στις μικρές γράβες – σπηλιές που υπήρχαν στα κατακρημνίσματα της στεριάς προς το ανοιχτό πέλαγο, και που περιείχαν μεγάλες ποσότητες χαλκού. Από την εξόρυξη του χαλκού και σε σχέση με την χρήση του οι αρχαίοι Έλληνες του έδιναν διάφορες ονομασίες όπως Σπωδός, Χαλκίτης , Χάλκανθον και άλλα. Ο χαλκός ήταν ένα πολύτιμο μέταλλο που οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν για πολλές χρήσεις. Εκτός από την χρήση του στην δημιουργία διαφόρων εργαλείων και σκευών, ιδιαίτερη αξία είχε η χρήση του στην ιατρική και φαρμακευτική.
Από τις παραπάνω διαφορετικές ονομασίες του χαλκού ιδιαίτερη αξία έχει για εμάς το Χάλκανθον Διότι από το Χάλκανθον προέρχεται και το σημερινό τοπωνύμιο Χαλικούνας. … Χάλκανθον – Χαλκανθούνας – Χαλκούνας – Χαλικούνας. Είναι δε σημαντική η ονομασία αυτή διότι το – Χάλκανθον – συνδέεται με ένα τοπωνύμιο της περιοχής Χαλικούνα το τοπωνύμιο Σταλακτό. Οπου στο βιβλίο του Διοσκουρίδη αναφέρεται
Χάλκανθον οιον εστί το Σταλακτόν, υπ άλλων δε λογχωτόν καλούμενον..κ.τ.λ Σταλακτον καλείται ως πηκτόν , αφθόν, αρακτόν, λογχωτόν.κ.τ.λ. ( couperose )
Eτσι το Σταλακτόν ήταν το υγρό με μεγάλη περιεκτικότητα σε χαλκό που σταλιά - σταλιά μαζευόταν και χρησιμοποιούνταν σαν φαρμακευτικό μέσο στις δερματικές ιδιαίτερα παθήσεις. Πολύ αποτελεσματικό ήταν για την αντιμετώπιση της *ακμής *. Ετσι ο Αη Μαθιάς έχει την ευτυχία να έχει και τα δύο αυτά τοπωνύμια, που έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους το Χαλικούνας και το Σταλακτο.
Από τα παλαιότερα δε τεκμήρια που υπάρχουν φαίνεται καθαρά ότι ο Χαλικούνας μεταβιβάζεται η πωλείται σαν κάτι αυτόνομο και με ιδιαίτερη αξία όπως φαίνεται σε συμβόλαιο πώλησης της 4ης του Οκτώμβρη του 1545 του Νοτάριου Αη Μαθιά Πέτρου Βάρανγκα όπου γράφει:
… Ο Μισέρ Τζουάν Ιάκοβος ο Καψοκαββάδης κάτοικος εντός χωρίου Αγίου Μανθέος επόλησεν προς τον Μπατίστα Δαβενέξια από το αφτο χοριον όλα τα παντία οπερ έχη ο ρηθεις μισερ Τζουάν Ιάκοβος, σπιτι, σοχορον, χοράφια συν τα κε τον Χαλκούνα, γιμουρα, κανίσχια, τεταρτιές, σολιάτικα και παν ετερον δόσιμον οπερ τελούν τον άνοθεν Μισερ Τζουάν Ιάκοβον. Ακόμη κε εις το χωρίον της Αγίας Τριάδος, Παυλιάνας, Βουνιατάδες, κάτω Γαρούνα, Στρογγυλή, ζηγονό , Βοληματινά συν τα και με την αλλαγήν, οπερ ειχε προλαβων ο ποτέ πατήρ αυτού Μισέρ Νικόλαος με τον ποτέ Γιαννούλη τον Πρίκο ηγουν εις τα αυτά χορία Γήμουρα, κανίσχια, τεταρτιές σολιατικα και τα εξής…
Η αξία του παραπάνω συμβολαίου εκτός από το γεγονός που αναφέρονται και οι γύρω οικισμοί, είναι ακόμη στο ότι παρουσιάζονται οι διάφοροι φόροι αλλά και τρόποι ενοικίασης η πώλησης της γής ( σολιάτικα- γίμουρα – κανίσχια κ.λ.π. ). Όμως ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορική τοπολογική έρευνα είναι το αναφερόμενο στα “ χοράφια σύντα κε τον Χαλκούνα ” όπου η περιοχή αυτή μεταβιβάζεται με το αποκλειστικό όνομά της, δείγμα της ιδιαίτερης και μοναδικής της αξίας.
Από τα αρχαία χρόνια ο χαλκός είχε περίοπτη θέση στην ζωή των ανθρώπων. Ένα πλήθος παπυρικών κειμένων περιλαμβάνουν τον χαλκό λόγω της θεραπευτικής του δράσης. Κατ’ αρχήν, αναφέρεται ο πάπυρος του Ebers (1553- 1550 π.Χ.) στον οποίο μνημονεύεται μεταξύ άλλων και ο χαλκός Πολύτιμα όμως στοιχεία παίρνουμε από το βιβλίο “ Περί Ὕλης Ἰατρικῆς ” του Ελληνα γιατρού, ριζοτόμου, βοτανολόγου και φαρμακολόγου Πεδάνιου Διοσκουρίδη ( 10-90 μ.χ. ) ο οποίος αναφέρεται στην μεγάλη αξία του χαλκού. Στα χρόνια εκείνα ο Διοσκουρίδης προβάλλει τη θεραπευτική αξία του χαλκού, δηλαδή τις εφιδρωτικές, αποξηραντικές, καθαριστικές και αντισηπτικές του ιδιότητες. Όπως άλλωστε πολλά βαριά μέταλλα, έτσι και ο χαλκός είναι ζωτικής αξίας για το σώμα και η δράση του είναι προστατευτική ή ιαματική. Επίσης ενδιαφέροντα σημεία βρίσκουμε και στις “ Συνταγές του Γαληνού ” ( 129-199 μ.χ ) όπου οι ιδιότητές του χαλκού είναι:
στύφειν, ξηραίνειν, καταστέλλειν, έπισπᾶσθαι, ἀνακαθαίρειν ἕλκη καί ἀπουλοῦν, σμήχειν τά ἐν ὀφθαλμοῖς, τήκειν τά ὑπερσαρκοῦντα, νομάς ἱστάνειν
Κείμενο: Κώστας Ανδριώτης
